De beperkte mogelijkheden om gedurende het kalenderjaar 2024 voldoende mest af te voeren en de daaraan gekoppelde hoge prijzen voor mestafzet hebben ook hun invloed op het handhavingsbeleid van de Meststoffenwet. Dit heeft vooral te maken met het gewijzigde zogenoemde wederrechtelijk verkregen voordeel dat ontstaat bij overtredingen.
Zo is het handhavingsbeleid van RVO bij het overschrijden van de gebruiksnormen op akkerbouwbedrijven zo ingericht dat (wanner de landbouwer verantwoordelijkheid heeft genomen, openheid van zaken heeft gegeven, er geen sprake is van het heimelijk ontduiken van de Msw en om een eerste overtreding gaat) het boetebedrag met 50% wordt gematigd ten opzichte van de boetebedragen in de Meststoffenwet.
RVO heeft in haar boetebeleid over 2024 al aangekondigd dat met ingang van het controlejaar 2025 de boetematiging van 50% vanwege de marktprijzen niet langer meer worden toegepast. De bijbetaling voor het ontvangen van mest is volgens RVO zodanig dat het wederrechtelijk verkregen voordeel een boete rechtvaardigt die is gebaseerd op de vaste boetebedragen (7 euro per kg stikstof in dierlijke mest en 11,00 euro of 5,50 euro per kg fosfaat).
Maar ook bij bedrijven die mest af moeten voeren worden door de stijging van de prijzen voor mestafzet de grenzen van het boetestelsel getart. Een voorbeeld: Een melkveebedrijf heeft 100 melkkoeien, 40 stuks jongvee onder het jaar en 30 stuks boven het jaar. De geproduceerde hoeveelheid melk bedraagt 900.000 kilogram. Het gerealiseerde BEX voordeel bedraagt 10% voor stikstof en 25% voor fosfaat. De productie aan stikstof en fosfaat door de dieren bedraagt dan 13.949 kg stikstof en 4.043 kg fosfaat.
Het bedrijf beschikt over 50 ha grond waarvan 30 ha grasland en 20 ha maisland. Ik ga uit van een gemiddelde gebruiksnorm stikstof in dierlijke mest van 170 kg per ha en 80 kg fosfaat per ha grasland en 45 kg per ha bouwland. Dat betekent dat de gebruiksnormen 8.500 kg stikstof in dierlijke mest en 3.300 kg fosfaat bedragen. Ik ga – voor het gemak – tenslotte uit van een vast gehalte in de afgevoerde mest: 4,0 kg stikstof per ton en 1,5 kg fosfaat per ton.
Tenslotte ga ik uit van een beginvoorraad dierlijke mest van 1.200 ton met daarin 4.800 kg stikstof en1.800 kg fosfaat. De vraag is: wat is een passende eindvoorraad? Oftewel, hoeveel dierlijke mest moet ik afvoeren.
De onderstaande optie is de meest logische: er wordt 1362 ton mest afgevoerd. Hiermee is de stikstof in dierlijke mest verantwoord en ruimschoots voldaan aan de gebruiksnorm voor fosfaat (een onderschrijding van 1.300 kg).
| omschrijving | stikstof (kg) | fosfaat (kg) |
| beginvoorraad dierlijke mest | 4800 | 1800 |
| productie dierlijke mest | 13949 | 4043 |
| TOTAAL | 18749 | 5843 |
| afvoer dierlijke mest | 5449 | 2043 |
| gebruiksnormen | 8500 | 3300 |
| eindvoorraad dierlijke mest | 4800 | 1800 |
| TOTAAL | 18749 | 7143 |
| Saldo gebruiksnormen | 0 | -1300 |
Als alternatief wordt sinds dit jaar vaker genoemd om niet uit te gaan van stikstof maar van fosfaat. In die situatie (zie onderstaande Tabel) wordt 495 ton mest afgevoerd en precies voldaan aan de gebruiksnorm voor fosfaat. Voor stikstof in dierlijke mest is echter sprake van een overschrijding van de gebruiksnorm met 3.468 kg.
| omschrijving | stikstof (kg) | fosfaat (kg) |
| beginvoorraad dierlijke mest | 4800 | 1800 |
| productie dierlijke mest | 13949 | 4043 |
| TOTAAL | 18749 | 5843 |
| afvoer dierlijke mest | 1981 | 743 |
| gebruiksnormen | 8500 | 3300 |
| eindvoorraad dierlijke mest | 4800 | 1800 |
| TOTAAL | 15281 | 5843 |
| Saldo gebruiksnormen | 3468 | 0 |
In deze tweede situatie is sprake van een overschrijding van de gebruiksnormen. Hiervoor zou – op basis van de boetebedragen in de meststoffenwet een boete kunnen worden opgelegd van 24.276 euro (exclusief randvoorwaardenkorting op de GLB subsidie). Er wordt echter ook 867 ton mest minder afgevoerd. Het boetebedrag per ton zou dan 28 euro bedragen. Daarmee zit je in deze situatie met de boete dicht tegen het wederrechtelijk verkregen voordeel aan. En dat was nu juist niet de bedoeling: de boetes moesten afschrikwekkend zijn en min of meer de garantie geven dat de gebruiksnormen niet worden overschreden.
Dat die situatie, met de huidige mestprijzen, anders wordt kan er ook voor zorgen dat het handhavingsbeleid op dit punt zal gaan verschuiven. Hoe en in welke richting? Geen idee: misschien meer via het strafrecht (nu worden overtredingen vooral bestuursrechtelijk afgedaan), wellicht andere boetebedragen, wellicht andere sancties.